یادداشت | راهی که دوباره طی شده!

به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، موضع‌گیری و تقابل میان جریان اندیشه اسلامی و غرب‌گرا از ابتدا وجود داشت. گاهی پشت لفافه و گاهی صریح و مستقیم بیان می‌شد. یکی از مشکلاتی که ابتدای انقلاب اسلامی با جریان لیبرال و ملی-مذهبی ایجاد شد، همان داستان ما می‌توانیم و اعتماد به نفس برای انجام کارها بود.

بازرگان در مقاله «ملت ایران چه باید بکند؟» سال 56 نوشت: اگر تخطئه و متهم به غرب‌زدگی و استعمارگرایی نشویم، باید بگوییم که استقلال‌طلبی، احساس ملیت، تعصب ملی، آزادی خواهی، برتری طلبی و انقلابی شدن را تماما از آنها (غربی‌ها) گرفته‌ایم.

جریان غرب‌گرا از دوران مصدق در حاکمیت نفوذ یافت. مهمترین رقیب خود را جریان مذهبی می‌دانست و به بهانه‌های مختلف به دنبال دوقطبی‌سازی در بدنه اجتماعی بود. مصادیق زیادی در این باره وجود دارد از جمله آنها مسئله فعالیت اجتماعی و نمونه‌های آن که مورد بحث طرفین قرار می‌گرفت.

مستند راه طی شده

علی ملاقلی پور در جدیدترین مستند خود که هم اکنون در حال اکران است به نام راه طی شده به نقد اندیشه بازرگان پرداخت، در ابتدای اثر خود برای نشان دادن بازی مقابله با جریان انقلابی توسط نیروهای غربگرا، تصویری را به نمایش گذاشت که حاکی از روند تسهیل‌گری برای ایجاد تقابل بود. امام خمینی وقتی در گلزار شهدای بهشت زهرا صحبت می‌کرد و کلام «من دولت تعیین می‌کنم» را گفت، همه دست زدند و ایشان واکنشی نداشت ولی در صحنه‌ای، بازرگان به کنایه می‌گوید که دست بزنید که هیچ گناهی ندارد و همین اتفاق نوعی ایجاد دوقطبی است.

مهمترین چالشی که مستندساز به دنبال آن است، چرایی ورود بازرگان به عرصه سیاست است و از کارشناسان مستند سوال می‌کند که اگر در عرصه فنی نمی‌ماند و به فعالیت خود ادامه می‌داد، بهتر نبود؟ همچنین در جریان جذب افراد به حزب بازرگان، افرادی مانند نزیه و امیرانتظام با نگاه ملی به نهضت آزادی پیوستند و اصلا مسائل اعتقادی برایشان مطرح نبود، البته معاند نبودند.

نمونه‌ای از واکنش رسانه‌ها به مستند راه طی شده

علی ملاقلی پور در این مستند از آینه استفاده زیادی کرده است و در تمام صحنه‌ها آینه دیده می‌شود که نشان از چند استعاره می‌تواند باشد، یکی از اینکه من به دنبال روایت داستان و بی طرف هستم، منظور دیگر بی آلایش بودن در مقابل اتفاقات است، در کنار آن، در مستند بازی هم داریم.

کتاب راه طی شده اثر بازرگان

مستند انشعاب و خط دهی سازمان مجاهدین خلق از یک کتاب را نشان داده است. محمد حنیف نژاد، سعید محسن و اصغر بدیع زادگان از اعضای نهضت آزادی بودند و ساختار مجاهدین خلق را تشکیل دادند. این نکته ریزی است که در بیان تاریخ بدان اشاره نشده است. مخالفان و موافقان نسبت به آن واکنشی نشان ندادند و یا نسبت به آن تغافل ورزیدند.

فصل راه انبیا، راه بشر از کتاب راه طی شده، نمایشی از تاثیر مهندس بازرگان بر مبارزه مسلحانه مجاهدین خلق است. واژه به نام خدا، به نام خلق که بارها از زبان مسعود رجوی در جریان انقلاب اسلامی شنیده شد، در کتاب راه طی شده به نام راه انبیا، راه بشر یاد شده است.

نمونه‌ای از واکنش رسانه وابسته به جریان اصلاحات و سازندگی

ریشه التقاط مجاهدین خلق از کتاب راه طی شده بازرگان آغاز شد. به قول یکی از نزدیکان بازرگان، در مستند می‌گوید: «بازرگان نه ملی بود و نه مذهبی. چرا که سیاست را از دریچه اروپا می‌دید و اسلام را هم از دریچه مسیحیت. در حالی که نه ایران اروپا است و نه اسلام مسیحیت.» یکی از اعضای ملی-مذهبی معتقد بود که بازرگان در درگیری‌های داخلی هم نیروهای خودی را شهید می‌دانست و هم اعضای مجاهدین خلق.

در ‌‌پایان مستند از آخرین صحنه‌های حضوری بازرگان در عرصه سیاست و در مجلس شورای اسلامی یاد می‌کند. صباغیان می‌گفت: شعار مرگ بر بازرگان بلند شد و هاشمی از طرفی می‌گفت که او لایق مرگ نیست و از طرف دیگر سید ابوالفضل موسوی تبریزی آمد بالا و من هلش دادم و عمامه‌اش افتاد و همین باعث شد که فضای مجلس بترکد. هادی غفاری در آن سوی مجلس با اسلحه آمده، در حالی که غیرقانونی بود. /882/ی703/س

علی اصغر سیاحت

منابع

• روشنفکری و روشن اندیشی در ایران، دکتر اسدالله بادامچیان
• نقش روشنفکران، انتشارات کیهان
• بررسی تحلیلی نهضت آزادی، دکتر اسدالله بادامچیان